: ضرورت شناخت علل کاستی های اقتصادی

کارشناسان علم اقتصاد ، هنگامی که در خصوص عوامل رکود اقتصادی یک کشور، بحث می کنند معمولا علل تمام نارسایی های اقتصادی را مادی بیان می کنند، اما در نظام الهی ، غیر از عوامل یاد شده ، به عوامل معنوی هم توجه می شود ، با بررسی و برطرف نمودن  این عوامل،  اقتصاد کشور رونق و شکوفایی بیشتری خواهد داشت . امام اول شیعیان علی (ع) در ریشه یابی این عوامل می فرمایند: إِنّ الله یبْتلِی عِبادهُ عِنْد الاْعْمالِ السّیِّئةِ بِنقْصِ الّثمراتِ، وحبْسِ الْبرکاتِ، وإِغْلاقِ خزائِنِ الْخیْراتِ، لِیتُوب تائِبٌ، ویُقْلِع مُقْلِعٌ، ویتذکّر مُتذکِّرٌ، ویزْدجِر مُزْدجِرٌ. وقدْ جعل اللهُ سُبْحانهُ الاِسْتِغْفار سبباً لِدُرُورِ الرِّزْقِ ورحْمةِ الْخلْقِ، فقال: ، فرحِم اللهُ امْرأً اسْتقْبل توْبتهُ، واسْتقال خطِیئتهُ، وبادر منِیّتهُ!. وقد جعل اللَّه سبحانه الْإسْتغْفار سبباً لدرور الرزْق ورحْمة الْخلْق، فقال سبحانه: استغفروا ربَّکم إنَّه کان غفَّاراً. یرسل السَّماء علیکم مدراراً. ویمددکم بأموالٍ وبنین ویجعل لکم جنَّاتٍ ویجعل لکم أنهاراً. فرحم اللَّه امرأً استقبل توبته، واستقال خطیئته، وبادر منیَّته! (نوح 10 و 11)»{13} امیرالمؤمنین على علیه السلام در بخشى از خطبه(143) در رابطه با ارزش و ره آورد توبه و استغفار مى فرماید: خداوند بندگان خویش را هنگامى که اعمال بد انجام دهند، به کمبود میوه ها و جلوگیرى از نزول برکات آسمان و بستن درهاى گنجهاى خیرات مبتلا مى سازد، تا توبه کاران توبه کنند، گنهکاران دست از گناه بکشند، پندپذیران پند گیرند، و عاصیان از معصیت باز ایستند.خداوند سبحان استغفار از گناه را، سبب فزونى رزق و مایه رحمت خلق قرار داده است، و (در قرآن) چنین فرموده است : «از پروردگار خویش آمرزش بطلبید، که او بسیار آمرزنده است، برکات خویش را از آسمان بر شما فرو مى فرستد، و با بخشش اموال و فرزندان، شما را کمک مى کند، و باغهاى سرسبز و نهرهاى جارى در اختیارتان قرار مى دهد» پس رحمت خدا بر آن کس که به استقبال توبه بشتابد، از خطاى خویش پوزش طلبد و (با اعمال صالح) بر مرگ پیشى گیرد. عوامل دیگری نیز در به وجود آمدن مشکلات و کاستی های اقتصادی در جامعه وجود دارد که به نمونه هایی از آن باتوجه به آیات قرآن وکلمات امیرالمومنین علی (ع) اشاره می کنم ؛ ربا خواری ؛ خدای متعال در قرآن ، انسان را از مرتکب شدن برخی از اعمال منع کرده است ، که اگر افرادی مرتکب آن شوند اثرات سوء آن گریبان گیر جامعه انسانی خواهد بود که می توان به این موارد اشاره کرد:

الف: ربا خواری

 یکی از زشترین راه های ارتزاق انسان بشمار می آید که اگر شخصی خود را آلوده به این گناه نابخشودنی نماید ، اثر وضعی آن کل جامعه را دربر خواهد گرفت و مشکلاتی را برای اقتصاد و رشد تولید و سرمایه بوجود خواهد آورد. الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبَا لاَ یَقُومُونَ إِلاَّ کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَـئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ {14} .... کسانى که ربا مى‏خورند، (در میان مردم) قیام و رفتارى ندارند مگر مانند رفتار کسى که شیطان او را به برخورد خود دیوانه کرده (تعادل رفتار او را به هم زده). این بدان سبب است که آنها گفتند: بى‏تردید داد و ستد نیز مانند رباست، در حالى که خداوند داد و ستد را حلال و ربا را حرام نموده. پس هر که پندى از جانب پروردگارش بدو رسد و (از رباخوارى) باز ایستد، آنچه گذشته از آن اوست (سودى که پیش از نزول حکم ربا گرفته مال اوست)، و کارش (از نظر کیفر اخروى) با خداست، و کسانى که (به رباخوارى) بازگردند آنها اهل آتشند، در آن جاودان خواهند ماند....»  اگر ربا خواری در جامعه رشد پیدا کند ریشه اقتصاد جامعه را خواهد سوزاند؛ اگر بانک ها به سمت اقتصاد اسلامی حرکت نکنند ، خود ناخوداگاه به سمت اقتصاد ربایی پیش خواهد رفت ؛ سود های کلان سرسام آوری که پشت هر مردی را به لرزه می اندازد، خود در بوجود آمدن مشکلات عدیده  و گره های کور اقتصادی در جامعه خواهد بود .

3/2  کم فروشی و گران فروشی

یکی دیگر از اعمال ممنوعه و حرام در اسلام مساله کم فروشی و گران فروشی است ؛ در این مورد نیز آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که هرکدام به بخشی از مفاسد اقتصادی جامعه اشاره می کنند از جمله اینکه خدای متعال می فرمایند: ... وَلاَ تَنقُصُواْ الْمِکْیَالَ وَالْمِیزَانَ..... ..... {15}« در معاملات ، ترازو و قپان را به نفع خود زیاد و به ضرر مردم کم نگیرید ( و دست به کم فروشی نزنید)....» همانطوری که ملاحظه می کنید خدای متعال با شدید ترین لحن ها از انجام دادن این نوع اعمال منع می کند ؛ زیرا این نوع کار ها از جمله مفاسد اخلاقی و اجتماعی در جامعه می باشد و موجب پایمال شدن حقوق مردم و ظلم به آنان می گردد. گرچه در آیه صریحا به گران فروشی اشاره نشده است ولی کم فروشی نوعی از گران فروشی محسوب می شود که در ایجاد چهره مفاسد اخلاقی و اقتصادی در جامعه نقش موثری خواهد داشت، که آن را حرام و نهی فرموده است . رعایت حقوق مردم از جمله مواردی است که خدای متعال مورد تاکید قرار داده است . «وَیَا قَوْمِ أَوْفُواْ الْمِکْیَالَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ وَلاَ تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْیَاءهُمْ وَلاَ تَعْثَوْاْ فِی الأَرْضِ مُفْسِدِینَ» و ای قوم من! پیمان‏شکنی، و وزن را با عدالت،گواهی تمام دهید! و بر اشیاء (و اجناس) مردم، عیب نگذارید; و از حق آنان، نکاهید! و در زمین به فساد نکوشید!{16}   یکی از مواردی که در این آیه مورد تاکید است ، نهی از عیب گذاری بر اشیا و اجناس فروشندگان است در عین حالی که فروشندگان را نیز به رعایت حقوق مردم دعوت می کند؛ و بدنبال آن مساله را وسیع تر و گسترده تر بیان کرده و می فرماید در روی زمین فساد نکنید. با توجه به نگاه ژرف بینانه به آیات ، مساله کم فروشی و گران فروشی از موارد فساد اجتماعی اقتصادی جامعه بشری محسوب می شد، همانگونه که بی ارزش دانستن و معیوب شمردن اشیاء و اجناس دیگران ، از مفاسد اقتصادی و اجتماعی قلمداد شده است . لذا بهمین جهت است که خدای متعال برای پیش گیری از این گونه مفاسد آنها را حرام شمرده است . و بار دیگر تاکید می کند:« وَ إِلی‏ مَدْیَنَ أَخاهُمْ شُعَیْباً قالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرُهُ قَدْ جاءَتْکُمْ بَیِّنَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ فَأَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمیزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ {17} « و به سوی مردم مدین برادرشان شعیب را فرستادیم ، ( او به قوم خود ) گفت : ای قوم ! خدای یگانه را که جز او خدایی ندارید بپرستید ، برهانی از پروردگارتان به سوی شما آمده ( و حجت بر شما تمام شده ) پیمانه و وزن را تمام دهید ( کم‏فروشی مکنید ) و حق مردم را کم مدهید و در این سرزمین پس از اصلاح آن فساد راه میندازید ، این دستور را اگر باور داشته باشید برای شما بهتر است» نکات قابل توجه و مهم در پیام های این آیه ؛ اصلاح جامعه توسط امرای جامعه است ؛ مسئولین کشور باید با گسترش نظارت های همگانی بر تولیدات و عرضه محصولات جلوی بوجود آمدن بازار سیاه کذایی را بگیرند و مانع از گسترش ؛ گرانی و فشار به اقشار آسیب پذیر جامعه باشند.

3/3 ، گسترش رشوه خواری

رشوه خواری که امروزه بنوعی می توانیم ؛ با نام اپیدمی همه گیر درجامعه نام نهاد ؛ از مسائلی است که باز مورد نهی خدای متعال قرار گرفته و عاملین آن را از انجامش  منع کرده است .« وَلاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُواْ بِهَا إِلَی الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُواْ فَرِیقًا مِّنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالإِثْمِ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ» مالتان را میان خوتان به باطل تصرّف نکنید و آن را [به عنوان رشوه ]برای قُضات نفرستید تا بخشی از اموال مردم را به گناه تصرف کنید در حالی که می دانید [ناحق است].{18} پرداخت هرنوع پول یا جنسی در مقابل انجام گرفتن کار به اشخاص و یا افرادی که بنوعی در راس کار هستند؛ حرام شمرده می شود، کسانی که به هر نحوی از انحا ؛ رشته امور مردم در کشور اسلامی را برعهده دارند، در مقابل ارائه خدماتشان مازاد برآنچه که حقوق تعیین گردیده از مردم دریافت نمایند رشوه خواری محسوب شده و از آن منع شده اند. اگر رواج حرام خواری و رشوه خواری در جامعه گسترش پیدا کند، مشکلات بسی جبران نشدنی به اجرای عدالت خواهد زد ، اگر کسی بخواهد به منظور دستیابی به اموال عمومی با حکم و قضاوت مسئولی دست پیدا کند حرام است. سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِن جَآؤُوکَ فَاحْکُم بَیْنَهُم أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِن تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَن یَضُرُّوکَ شَیْئًا وَإِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُم بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ  {19}  آنها بسیار به سخنان تو گوش می دهند تا آنرا تکذیب کنند، مال حرام فراوان می خورند..... امید است که جامعه اسلامی ما آری از هرگونه ربا خواری و رشوه خواری گردد ، چرا که رشوه خواری و ربا خواری در جامعه زمانی رواج می یابد که ، مردم به هم دیگر دروغ بگویند و دست به شایع پراکنی ببرند . اگر ایمان در اثر قسم های دروغ ، شایع پراکنی کذب از بین برود ، رشوه خواری در جامعه گسترش می یابد . لذا امام علی (ع) می فرماید:  از امیر مؤمنان آورده‏اند که فرمود: «سُحت» عبارت است از رشوه، مهریه زن آلوده، اجرت گرفتن براى حجامت، پول گرفتن در برابر جفت‏گیرى حیوانات، قیمت سگ، شراب، پول در برابر مردار، اجرت کاهن، و جایزه‏اى است که براى کارى گناه‏آلود و ظالمانه قرار داده مى‏شود.

4 - ضرورت رشد اقتصادی در سال تولید ملی ، حمایت از کار و سرمایه داخلی

رشد اقتصادی هر جامعه ای ، در بردارنده آرامش روانی افراد آن جامعه خواهد بود؛ اگر جامعه ای توسعه سیاسی داشته باشد ولی در کنار آن از توسعه اقتصادی برخوردار نباشد، نمی تواند استقلال رای خود را حمایت نماید ، کشوری می تواند مقتدر و شجاعانه در برابر ابرقدرت ها ایستادگی نماید، که از توان اقتصادی نیز خودکفا باشد؛ امیرالمومنین علی (ع) در این زمینه وقتی زندگی فردی یک فرد مومن را زمان بندی می کند، در کنار اقتصاد، عبادت و ارزش های اخلاقی را نیز مطرح می کند آنجا که مولی الموحدین حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام می فرماید:«لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَةٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ یَرُمُّ مَعَاشَهُ وَ سَاعَةٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُل». وَلَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلاَّ فِی ثَلاَثٍ: مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ، أَوْ خُطْوَةٍ فِی مَعَادٍ، أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ. {21}همانطوری که از نظر گذراندیم ، برنامه ریزی صحیح در زندگی از نشانه های توانمندی افراد برای اداره یک جامعه پویا و قدرتمند است ، مومن باید شبانه روز خود را به سه قسم تقسیم کند، زمانی برای نیایش و عبادت پروردگار، و زمانی برای تامین هزینه های زندگی ، و زمانی برای واداشتن نفس به لذت های که حلال و زیباست . انسان خردمند را سزوار نیست جز آن که در پی سه چیز حرکت کند، کسب حلال برای تامین زندگی ، گام نهادن در راه آخرت یا به دست آوردن لذت های حلال .

داشتن روحیه سالم ، در زندگی فردی باعث تداوم برنامه ریزی در دراز مدت خواهد شد، پس راه های رشد اقتصاد در یک جامعه وابسته به افراد آن جامعه و برنامه ریزی دقیق برای ؛ ایجاد تجارت و بازرگانی ، تولید و کشاورزی ، رونق طرح های صنعتی و در نهایت اقتصاد فرا ملی مردمی گردد.

*شرایط کار ، کارگر و صاحب کار در تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه داخلی ضرورت های پیشرفت

1: قرارداد

با توجه با اینکه انجام هر کاری بدون رعایت آداب ، مقررات و شرایط آن نتیجه کاملا غیر قابل قبول را در بر خواهد داشت، لازم است هر کاری قوانین و شرایط خاص خود را داشته باشد. برخی از این دستورات در قرآن کریم و منابع روایی شیعه در خصوص کارگران ، مورد تصریح واقع شده است،قسمتی نیز به کارفرما و بخش دیگر آن به خودِ کار اختصاص یافته است .

یکی از مواردی که لازم و بلکه ضروری به نظر می رسد ، انعقاد قرارداد با کارگر می باشد که در این زمینه نمونه های از قرآن ذکر می شود تا شاید حقوقی که بعضا در برخی از مراکز و کارخانه ها از کارگران زحمتکش به فراموشی سپرده می شود، دیگر بار شاهد آن نباشیم که کارگری در نظام اسلامی مشغول کاری در فلان اداره ای شده باشد ، پای برگه ای را امضا کندکه تاریخ پایانش مشخص نیست. خدای متعال برای اینکه حقوق کارگران را مورد تکریم قرار دهد در آیه ذیل از زبان  حضرت شعیب به حضرت موسی می فرماید: قالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنْکِحَکَ إِحْدَی ابْنَتَیَّ هاتَیْنِ عَلی أَنْ  تَأْجُرَنِی ثَمانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِکَ وَ ما  أُرِیدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَیْکَ سَتَجِدُنِی إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِینَ ؛حضرت شعیب به موسی گفت : «من می خواهم یکی از این دو دخترم را به همسری تو درآورم  به این شرط که هشت سال برای من کار کنی و اگر آن را تا ده سال افزایش دهی ، محبّتی  از ناحیه توست من نمی خواهم کار سنگینی بر دوش تو بگذارم و ان شاء اللَّه مرا از  صالحان خواهی یافت {22} »این آیه بصراحت بیان می دارد که حضرت شعیب ، قرارداد کار را با بیان دو زمان متفاوت به حضرت موسی پیشنهاد می کند، و به او این اختیار را می دهد که هرکدام از زمان ها را دوست داری انتخاب کن، با تو جه به این موضوع مدت انجام کار تعیین شده و این قرارداد موجب می شود که کاربه نحو احسن و در زمان مقرر و معین طبق قرداد باید انجام گیرد و دیگر منجر به هیچ گونه نزاع و اختلافی میان کارگر و کار فرما نشود.

2} پرداخت اجرت و نحوه آن

یکی از موارد مهم در باب آداب و شرایط آن پرداخت اجرت کار و چگونگی آن می باشد که تاثیر بسزائی در روحیه کارگران و کارکنان بجا می گذارد. اگر پرداخت ها بموقع به کارگران صورت پذیرد ، کارگران نیز با قوت بیشتر به سمت کار و تلاش پیش خواهند رفت ، این همان قدم گذاشتن به مراحل خودکفایی در تولیدات داخلی و حمایت از کار و سرمایه داخلی ، خودکفایی از منظر قرآن ،اسلام و ائمه معصومین دارای اهمیت است که امیرالمومنین علی (ع) به بی نیازی و خودکفائی بسیار اهمیت می دادند و همواره همگان را به بی نیاز شدن ، به کار و تولید تشویق می کرد، در روایتی واردشده است؛ حضرت فرمودند: الإمام علیّ علیه السلام   :
تَعَرَّضوا لِلتِّجارَةِ ؛ فَإِنَّ فیها غِنىً لَکُم عَمّا فی أیدِی النّاسِ تجارت کنید و به کار تولید روی بیاورید که از آنچه در دست دیگران است بی نیاز می شوید({23}  اگر فردی مطمئن به پرداخت بموقع اجرت خویش توسط کارفرما باشد با علاقه و دقت بیشتری وظیفه خود را انجام خواهد داد چنانچه خدای متعال به این مساله در آیه ذیل به خوبی اشاره می کنند: فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لا أُضیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فی‏ سَبیلی‏ وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ{24}  خداوند ، درخواست آنها را پذیرفت ( و فرمود: ) من عمل هیچ عمل کننده ای از شما را ، زن باشد یا مرد ، ضایع نخواهم کرد شما همنوعید ، و از جنس یکدیگر! آنها که در راه خدا هجرت کردند ، و از خانه های خود بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند ، و جنگ کردند و کشته شدند ، به یقین گناهانشان را می بخشم و آنها را در باغهای بهشتی ، که از زیر درختانش نهرها جاری است ، وارد می کنم. این پاداشی است از طرف خداوند و بهترین پاداشها نزد پروردگار است . با دقت در آیه فوق به این نتیجه می رسیم که هرعمل و کاری پاداش و اجرتی دارد که باید به موقع پرداخت شود. رعایت حقوق کارگر از طرف کارفرما، جزء آداب و مقررات کار به شمار می آید، این پرداختی یکی از اساسی ترین و مشروعترین حقِ کارگران است که مورد تاکید قرآن و روایات  قرار گرفته است . با توجه به اینکه هرگونه پرداختی در مقابل کار انجام پذیرد می تواند به نحوی اجرت کار تلقی شود . طبعا اگر پاداشی به کارگر پرداخت شود از این سخن مستثنی نخواهد بود همانطوری که در این آیه مورد تاکید قرارداده است:  قَالُواْ نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِکِ وَلِمَن جَاء بِهِ حِمْلُ بَعِیرٍ وَأَنَاْ بِهِ زَعِیمٌ  {25} گفتند پیمانه ملک را گم کرده ایم ، و هرکس آن را بیاورد یک بار شتر (غله) به او داده می شود و من ضامن (این پاداش ) هستم. پرداخت پاداش در قبال کار های ابدائی و نوآورانه  در این آیه تضمین شده است و این امر در جای خود موضوعی است قابل توجه ، زیرا اگر پاداش و اجرت کاری ،تضمین شود ، هم کار به نحو شایسته و کامل انجام خواهد گرفت و هم باعث طیب خاطر کارگران می شود و با علاقه و اشتیاق بیشتری به کارها دل خواهند بست. البته ؛ عدم پرداخت حقوق حقه کارگران باعث می شود که کار ها بخوبی انجام نپذیرد ، و این یعنی اول پس روی هایی که موجب اختلال در تولید و بازار و عرضه محصولات به مردم و در نهایت ایجاد مشکلات عدیده ای برای مردم و جامعه ، و روی آوردن به کالاهای وارداتی بی مصرف ، خواهد شد . همانطور که تشویق به کار و تولید مایع دلگرمی و عدم وابستگی به کشو ر های خارجی است ، دل نبستن به کار در روایات بخصوص از زبان حضرت علی (ع) مورد نفرین قرار گرفته است ، آن حضرت  همواره در تداوم تشویق به کار و تولید می فرمود: مَنْ وَجَدَ ماءً و تُراباً ثُمَّ افْتَقَر فَأَبْعَدُهُ اللّه‏ُ {26} کسی که آب و زمین دارد و فقیر است از رحمت خدا دور باد.نه تنها باید کارگران را مورد تشویق قرار داد، صنعت گران نیز باید مورد محبت مسئولین کشور قرار بگیرند، و در راستای کار تولید، و سازندگی و بی نیازی ، امام علی (ع) صنعت گران و صاحبان حرفه های گوناگون را تشویق می فرمود که الامام علی (ع): تَعَرَّضُوا لِلتِّجاراتِ، فَاِنَّ لَکُمْ فیها غِنیً عَمّا  فی اَیْدِی النّاسِ وَ اِنَّ اللهَ یُحِبُّ المُحْتَرِفَ الْاَمینَ .خداوند، انسان امینى را که داراى حرفهاست (و به آن اشتغال دارد) دوست مى دارد.

3) اجحاف نکردن  در حق کارگر

از جمله مسائلی که در انجام کار موثر خواهد بود، آرامش خاطر کارگر را به دنبال خود می آورد ، برابری کارگران و ظلم نکردن به آنان است . از این جهت که در مقابل عمل انجام شده به حقوق خود خواهد رسید . این قسم نیز از جمله مواردی است که مورد تاکید قرآن کریم  مبنی بر رعایت حقوق کارگر و ظلم نکردن به او ، قرار گرفته است. خدای متعال در عین حالی که به کارفرما  و نسبت به تولید ات او نگاه با محبت آمیزدارد در دفاع از حقوق کارگران می فرماید: وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیَاءهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ {28} و حق مردم را کم نگذارید و در زمین فساد نکنید. این آیه مصداق بارز دفاع از حقوق انسان بوده و بر ادای این حقوق تاکید می کند و از تضییع حقوق افراد نهی نموده است . با تامل در این آیه در می یابیم  چه اندازه حقوق افراد بخصوص قشر کاگر از نگاه خدای متعال مهم تلقی گردیده است . و پرهیز از هرگونه غش و تقلب در معامله و همچنین هر نوع پایمال کردن حق دیگران با عنوان ظلم می کند و از آن به شدت منع می کند . ارزش گذاری دین مقدس اسلام به کار و کارگر این قدر اهمیت دارد که حتی توانایی افراد را در کار کردن می ستاید و با توجه به اختلاف توانایی جسمی و روانی و ابتکار و خلاقیت و سایر جهات که در انسان ها وجود دارد به هر فردی به تناسب توانمندی او مسئولیت، انجام کار واگذار نموده که گویایی این مساله در این آیه قرآن کریم است :قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ {29} یکی از آن دو دختر گفت : پدر او را استخدام کن ، چرا که بهترین کسی را که می توانی استخدام کنی ، آن کسی است که قوی و امین باشد.